انواع گسل و مشخصات آن همراه با عکس
در این گفتار به برسی انواع گسل می پردازیم. گسل ناپیوستگی در پوسته جامد زمین است که این ناپیوستگی عمدتاً در مرز صفحات تکتونیکی دیده میشود، از طرفی در داخل صفحات تکتونیکی نیز ناپیوستگیهایی وجود دارد که آنها را هم میتوان گسل در نظر گرفت. گسلهای بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمینلرزهها نیز نتیجه نیروی رها شده در حین لغزش سریع لبههای یک گسل به هم هستند. بزرگترین نمونههای گسل، مرزهای میان ورقههای زمینساختی کره زمین است. از آنجا که یک گسل معمولاً از یک شیار مستقیم و مرتب تشکیل نشده و ناحیهای از تغییر شکلهای پیچیده زمین را در بر میگیرد معمولاً بجای گسل از منطقه گسلی صحبت میکنند. بزرگترین گسل ایران گسل زاگرس است.
انواع گسل ها
در ادامه به معرفی انواع گسلها میپردازیم.
گسل ساکن
صخره های دو طرف گسل نسب به هم ساکن بوده و هیچ حرکتی ندارند.
گسل نرمال یا گسل کششی (Normal or Subduction Fault)
در این نوع گسل صخره های دو طرف گسل تمایل به جدا شدن از یکدیگر داشته ایجاد کشش در گسل می کنند. در صورتی که کشش برای ایجاد گسیختگی کافی باشد. یک قطعه نسبت به قطعه دیگر به طرف پایین حرکت می کند. اکثر گسل های نرمال در طول مرز صفحات تکتونیک واگرا ایجاد می شوند.
گسل معکوس یا فشاری ( Reverse or Thrust Fault)
صخره های دو طرف گسل تمایل به فشردن یکدیگر داشته، در گسل فشار ایجاد می کنند. موقعی که فشار برای ایجاد گسیختگی کافی باشد یک قطعه نسبت به قطعه دیگر در امتداد صفحه گسل به طرف بالا حرکت می کند. اکثر گسل های فشاری در محل تصادف صفحات همگرا ایجاد می شوند.
گسل های لغزشی جانبی (Strike-Slip Faults)
حرکت در طول یک صفحه گسل تقریبا قائم به صورت لغزشی جانبی صورت می گیرد. حرکت این گسل ها می تواند به سمت راست یا چپ باشد. حرکت به سمت راست یعنی اگر شخصی روی هر طرف این گسل قرار بگیرد و رو به گسل نگاه کند، حرکت طرف مقابل همیشه به طرف راست او می باشد و بر عکس. (راستگرد و چپگرد)
دستهبندى گسل هاى ايران
گسلهاى ايران را مىتوان بر اساس زمان پيدايش، زمان آخرين حركت و پراكندگى جغرافيايى دستهبندى كرد. در نقشه لرزه زمين ساخت ايران، گسلهاى ايران به سه دسته عمده زير تقسيم شدهاند.
گسلهاى زمينلرزهاى جوان
طى رويدادهاى زمينلرزهاى مخرب زمان حال به وجود آمدهاند و يا دوباره فعال شدهاند مانند گسل ايپك، گسل دشت بياض.
گسلهاى كواترنرى
گسلهايى هستند كه در دو ميليون سال گذشته حركت داشتهاند (مانند گسل كلمرد) ولى به ظاهر زمين لرزه تاريخى و ثبت شده ندارند.
گسلهاى پيش از كواترنرى
اين گسلها سنى بيش از دو ميليون سال دارند ولى به احتمال از زمان جنبشهاى آلپ پايانى تاكنون حركتى نداشتهاند. با اين حال، نبايد اين گسلها را مرده تصور كرد چرا كه ممكن است حركتهاى جوان آنها ناشناخته باشد. در ضمن، در بسيارى از حالات، ممكن است در اثر فرسايش، پوشش گياهى يا عملكرد انسان، نشانه حركتهاى جوان اين گسلها از بين رفته باشد. لذا، هرگز نبايد اهميت اين گسلها را ناديده گرفت.
گفت و گو